Học thuyết Kinh Lạc

     

 

 HỌC THUYẾT KINH LẠC

 

 

 

    Học thuyết Kinh lạc cùng với học thuyết Âm dương Ngũ hành, Tạng phủ, Dinh vệ, Khí huyết xây dựng thành cơ sở lý luận của Đông y. Học thuyết này đối với các mặt sinh lý, bệnh lý, chẩn đoán, trị liệu, trên thực tiễn đều có ý nghĩa trọng yếu như nhau. Thiên Kinh biệt sách Linh khu nói: “Người ta sở dĩ sống được, bệnh tật sở dĩ thành được, người ta sở dĩ mạnh khỏe được, bệnh tật sở dĩ gây nên được. Người mới học thuốc bắt đầu từ đó, thầy thuốc giỏi cũng phải học đến đó”. Câu này đã nói rõ giá trị của học thuyết Kinh lạc trong Đông y học.

 

 

    Kinh lạc là đường thông của huyết khí vận chuyển qua lại liên tục với nhau trong thân thể người ta. Kinh giống như con đường đi, không đâu là không tới, lạc giống như cái lưới, chằng chịt liên tiếp với nhau. Kinh lạc lấy tạng phủ làm chủ tể phân bố khắp toàn thân, thông suốt trong ngoài, quán triệt trên dưới liên hệ lẫn nhau mà làm thành một chỉnh thể hữu cơ và tổ chức thành một hệ thống, có sự phân biệt thông thuộc từng bộ phận.

 

 

* Biểu lý tương truyền

 

Dương kinh chủ ở biểu, âm kinh chủ ở lý, trên thực tế tức là quan hệ giữa âm dương phối hợp với nhau. Bộ vị phát sinh ra quan hệ như thế, chủ yếu có hai chỗ: một là ở giữa tạng phủ, âm kinh thuộc tạng, liên lạc với phủ, dương kinh thuộc phủ liên lạc với tạng. Ví dụ: mạch kinh thủ Thái âm trực thuộc với phế liên lạc với đại tràng, mạch kinh thủ Dương trực thuộc với đại tràng liên lạc với phế; hai là ở đầu ngón tay, ngón chân, thủ kinh thì âm giao với dương, túc kinh thì dương giao với âm. Ví dụ như mạch kinh thủ Thái âm từ sau ngón tay cái, chỗ trên gần cổ tay đi rẽ ra đầu ngón tay trỏ, giao với mạch kinh thủ Dương minh, từ trên mu bàn chân ra ngón chân cái, giao với mạch kinh túc Thái âm.

 

 

*. Thượng hạ tương truyền

 

 

Cũng là quan hệ thủ kinh và túc kinh truyền dẫn lẫn nhau, bộ vị chủ yếu phát sinh ra quan hệ cũng có hai chỗ: một là ở đầu và mặt, thủ Dương kinh giao với túc dương kinh đều ở đó, ví dụ như kinh Thủ dươn minh từ trên mũi ngang ra, giao với kinh túc Dương minh; hai là ở ngực và sườn, túc âm kinh giao với thủ âm kinh đều ở chỗ đó. Ví như kinh túc Thái âm từ cách mạc lên giao với kinh thủ Thiếu âm.

 

 

I. Kinh thủ Thái âm phế

 

 

 

 

II. Kinh thủ Dương minh đại trường

 

 

 

 

III. Kinh Túc dương minh vị

 

 

 

IV. Kinh Túc thái âm tỳ

 

 

 

 

V. Kinh Thủ thiếu âm tâm

 

 

 

 

VI. Kinh thủ thái dương tiểu trường

 

 

 

 

VII. Kinh Túc thái dương bàng quang

 

 

 

 

VIII. Kinh Túc thiếu âm thận

 

 

 

 

IX. Kinh Thủ Quyết âm tâm bào

 

 

 

 

X. Kinh Thủ thiếu dương tam tiêu

 

 

 

 

XI. Kinh Túc thiếu dương đởm

 

 

 

 

XII. Kinh Túc Quyết âm can

 

 

 

1. Đốc mạch

 

 

 

2. Nhâm mạch

 

3. Xung mạch

 

 

 

4. Đái mạch

 

 

 

5. Âm kiểu mạch

 

 

 

 

 

6. Dương kiểu mạch

 

 

 

 

7. Âm duy mạch

 

 

 

 

8. Dương duy mạch

 

 

 

III. MƯỜI HAI KINH BIỆT

1.Kinh biệt túc Thái dương và túc Thiếu âm

 

 

2. Kinh biệt túc Thiếu dương và túc Quyết âm

 

 

3. Kinh biệt túc Dương minh và túc Thái âm

 

 

4. Kinh biệt thủ Thái dương và thủ Thiếu âm

 

 

5. Kinh biệt của thủ Thiếu dương và thủ Quyết âm

 

 

6. Kinh biệt của thủ dương minh và thủ thái âm

 

 

IV. mười hai Kinh cân

 

 

1. Kinh cân túc Thái dương

 

 

2. Kinh cân Túc Thiếu dương

 

 

 

3. Kinh cân túc Dương minh

 

 

4. Kinh cân túc Thái âm

 

 

5. Kinh cân túc Thiếu âm

 

 

6. Kinh cân túc Quyết âm

 

 

7. Kinh cân thủ thái dương

 

 

8. Kinh cân thủ thiếu dương

 

 

9. Kinh cân thú dương minh

 

 

10. Kinh cân thủ thái âm

 

 

11. Kinh cân thủ quyết âm

 

 

12. Kinh cân thủ Thiếu âm

 

Bộ vị tuần hành: Kinh cân thủ Thiếu âm bắt đầu từ phía trong ngón tay út, đi lên kết ở xương trụ sau bàn tay về phía ngón tay út, lên kết ở mé trong khuỷu tay, lại đi lên vào nách, cùng giao với kinh cân thủ Thái âm, đi kèm phía trong vú, kết ở giữa ngực, theo bí môn xuống nối với rốn.

 

 

v. mười lăm biệt lạc

 

 

Tên kinh	Tên lạc	Bộ vị tuần hành	Bệnh hậu
			Chứng thực	Chứng hư
Thủ thái âm	Liệt khuyết	Bắt đầu từ khoảng phân nhục(1) trên cổ tay, cùng đi với kinh mạch, thẳng vào bàn tay, tản ở mé bên trấy tay, kinh này từ đó đi rẽ liên lạc với kinh lạc thủ dương minh	Chỗ lồi xương trụ trên cổ tay và bàn tay nóng	Hay ngáp, tiểu tiện luôn luôn
Thủ thiếu âm	Thông lý	ở trên cổ tay một thốn rưỡi, men theo kinh mạch của kinh này đi lên vào giữa tâm bào, đi lên nối cuống lưỡi, liền thuộc với mắt, rẽ ra liên lạc với thủ thái dương.	Đau nhói ngực khó chịu	Không thể nói năng được
Thủ quyết âm	Nội quan	Ở giữa hai gân chỗ hai tấc trên cổ tay men theo kinh mạch của kinh này mà đi lên nối với tâm bào lạc	Đau tim	Đầu cứng khó chịu
Thủ thái dương	Chi chính	ở trên cổ tay 5 thốn, trong chạy vào kinh lạc thủ thiếu âm, mạch nhánh đi lên qua khuỷu tay, liên lạc với kiên ngung.	Đốt xương giãn ra, khớp xương khuỷu tay không vận động được	Trên da nổi mụt cóc, lớn như đầu ngón tay, nhỏ như mụn ghẻ
Thủ dương minh	Thiên lịch	ở trên cổ tay 3 thốn, chạy rẽ vào kinh thủ thiếu âm, mạch nhánh men theo cánh tay đi lên, đến trên kiên ngung, lại đến chỗ góc hàm liên lạc với răng, mạch nhánh chạy vào trong tai hợp với tôn mạch ở chỗ ấy	Sâu răng điếc tai	Ghê răng, đau ngực, không khoan khoái

Tên kinh	Tên lạc	Bộ vị tuần hành	Bệnh hậu
			Chứng thực	Chứng hư
Thủ thiếu dương	Ngoại quan	Ở trên cổ tay 2 thốn, đi ra chạy quanh ở cánh tay, lại lên dồn vào giữa ngực hợp với kinh thủ quyết âm.	Khớp xương ở khuỷu tay co quắp	Khớp xương ở khuỷu tay xuội lơ không rút lại được
Túc thái dương	Phi dung	Ở trên mắt cá ngoài 7 thốn, chạy rẽ liên lạc với kinh lạc túc thiếu âm.	Ngạt mũi chảy nước, đầu lưng đau nhức	Mũi chảy nước trong, chảy máu mũi
Túc thiếu dương	Quang minh	Ở trên mắt cá ngoài 5 thốn, chạy rẽ đến biệt lạc kinh túc quyết âm, đi xuống liên lạc với mu bàn chân	Quyết lạnh	Chân mềm không có sức, không đi lại được, ngồi không dậy được
Túc dương minh	Phong long	Ở trên mắt cá ngoài 8 thốn, chạy rẽ sang kinh túc thái âm; một nhánh đi rẽ theo mé ngoài xương ống chân lên liên lạc với đầu gáy, cùng hội hợp với kinh khi các kinh khác đi xuống quấn quanh họng	Điên cuồng	Chân xuội lơ, không thu lại được, bắp thịt chỗ ống chân rụt lại
Túc thái âm	Công tôn	Ở sau đốt gốc trong ngón chân cái một thốn, chạy rẽ sang kinh lạc túc dương minh, một nhánh đi rẽ vào trong bụng liên lạc với trường vị	Trong ruột đau như cắt	Bụng đầy như trống
Túc thiếu ấm	Đại chung	Ở sau mắy cá trong quanh gót chân đến mắt cá ngoài, chạy rẽ sang kinh túc thái dương; lại một nhánh cùng đi lên với kinh mạch. Kinh này chạy vào dưới tâm bào lạc xuyên qua xương sống	Đại tiểu tiện không thông	Lưng đau
Túc quyết âm	Lãi câu	Ở trên mắt cá trong 5 thốn, rẽ sang kinh lạc túc thái dương, lại một nhánh rẽ sang trên ống chân đến chỗ hòn dái, quy kết vào với ngọc hành.	Âm khí lòi dài ra	Âm khí bỗng nhiên ngứa
Nhâm mạch	Vĩ ế	Ở dưới xương mỏ ác trước ngực, từ đó xuống tản vào giữa bụng.	Da bụng đau nhức	Da bụng ngứa
Đốc mạch	Trường cường	Kèm thăn thịt lên đến gáy, tản vào đầu lại xuống ngang chỗ bả vai trái và phải, rẽ sang kinh lạc túc thái dương, rồi xuyên sâu trong thăn thịt	Xương sống cứng đờ không cúi ngửng được	Đầu nặng mà lúc lắc
Đại lạc của tỳ	Đại bao	Ở dưới huyệt uyên dịch 3 thốn, bên ngực đại lạc này tản khắp ngực sườn	Khắp mình đau nhức	Đốt xương khắp mình giãn ra không có sức